بررسی برخی اشعار روایی اخوان ثالث بر مبنای مولفه های تحلیل گفتمان

چکیده این پژوهش بر آن است تا با بهره گیری از روش تحلیل انتقادی گفتمان، انعکاس مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... را در شعر اخوان کشف کرده و به بازنمود رابطه ی متقابل شعر و جامعه بپردازد و از این رهگذر گفتمان های موجود در شعر او را تبیین نماید. تحلیل انتقادی گفتمان، نوعی مطالعه ی میان رشته ای است و به عنوان روشی نسبتاً جدید در نقد ادبی، در پی تجزیه و تحلیل متن، خوانشی دقیق و عمیق از آن ارائه می دهد. در این پژوهش، از میان نظریه های نسبتاً متفاوتی که درباره-ی تحلیل گفتمان وجود دارد، از روش «تحلیل انتقادی گفتمانِ» فرکلاف استفاده شده است. روش فرکلاف که روشی جامع تر از سایر روش ها به نظر می رسد، دارای سه مرحله ی توصیف، تفسیر و تبیین است. در این پژوهش، چند شعر روایی از اخوان، در چارچوب روش فوق مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند تا مولفه های گفتمان مدار آنها در ابعاد مختلف محتوایی، صوری و فردی و اجتماعی روشن گردد. در این راستا مشخّص گردید که بسیاری از آواها، واژگان، افعال، وجوه فعلی، روابط معنایی، عبارتبندی بندها و جمله ها، انسجام و شکل صوری و ... در اشعار اخوان دارای بسامد و بارِگفتمانی هستند. به طور کلی گفتمان های قابل برداشت از اشعار مورد بررسی را، می توان به گفتمان های خودآگاه و ناخودآگاه، مشتمل بر گفتمان های ایدئولوژیکی، فلسفی، سیاسی و هویتی تقسیم کرد که همه ی آنها با شخصیت، زندگانی و جامعه ی شاعر و شرایط حاکم بر آن ارتباطی تنگاتنگ دارند. بعضی از این گفتمان ها عبارتند از: ناامیدی، شکست، جبرانگاری، ناسیونالیسم، مبارزه، اعتراض و انتقاد، مقابله با ضدّارزش ها، جدال سنّت و مدرنیته و جست وجوی هویت. واژگان کلیدی: اخوان ثالث، اشعار روایی، گفتمان، تحلیل انتقادی.